ایرج مصداقی

این مقاله نگاهی دارد به تبلیغات نظام ولایی در مورد تولیدات داخلی دارویی و اثرات آن روی بیمارانی که از تالاسمی و ام‌اس رنج می‌برند و نیز راستی‌آزمایی ادعاهای مقامات دولتی در مورد شکستن انحصار دارویی شرکت‌های خارجی.

عکس تزیینی است

شرکت‌های دارویی وابسته به آستان قدس، سپاه پاسداران، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیادهای‌دولتی و مسئولان وزارت بهداشت مدعی خودکفایی در زمینه دارویی و قطع دست شرکت‌های آمریکایی و اروپایی هستند. این ادعاها در حالی صورت می‌گیرند که توانمندی‌ ملی در زمینه‌ی تولید دارویی ناچیز است و مواد اولیه به کار رفته در داروهای تولیدی غالباً از هند، چین، روسیه، اروپای شرقی و یا از کشورهای اروپایی مانند اسپانیا و ایتالیا وارد می‌شوند.

علیرضا زالی رئیس سازمان نظام پزشکی ۱۱ شهریور ۹۴ در گفتگو با تسنیم ادعا کرد که ۹۶ درصد داروهای کشور تولید داخل است.

سردار احمد‌ عبداللهی‌‌، معاون بهداشت و درمان سپاه در گفتگو با خبرگزاری ایلنا در آذر ۱۳۹۷ضمن اعتراف به دروغ‌ بودن تبلیغات در مورد خودکفایی دارویی گفت:‌ «درست است که گفته می‌شود، ۸۰ درصد داروهای ما تولید داخل است، اما متأسفانه مواد اولیه و پایه تولید این داروها وارداتی هستند.»

کیفیت پایین داروهای تولید داخل کشور

شرکت‌های دارویی مواد مؤثر دارویی را وارد کرده و با کیفیت نازل به مرحله‌ بهره‌برداری رسانده و در بازار داخلی به فروش می‌رسانند. برای فروش بیشتر روی بسته‌‌بندی تأکید می‌‌شود که این دارو تحت لایسنس (مجوز) فلان شرکت خارجی تولید می‌شود.

وزارت بهداشت به منظور ایجاد رانت برای وابستگان نظام واردات داروهای خارجی را که مشابه آن‌ها در کشور تولید می‌شوند ممنوع کرده است.

دکتر محسن نایب‌پور در گفتگو با مهر در شهریور ۱۳۸۶ خبر از شکستن انحصار آمریکا در مولکول پلی اتیلن گلیکول داد و مدعی شد هنگام ساخت داروی اینترفرون که در درمان هپاتیت C به کار می‌رود به این موفقیت دست یافته‌‌اند. در حالی که این دارو در مرحله تحقیقالت بالینی قرار داشت در دی همان سال باقری لنکرانی‌، وزیر بهداشت کیفیت این دارو را ۱۰ تا ۱۵درصد بهتر از داروی خارجی دانست.

در د‌‌ی‌ماه ۹۲ دکتر علویان، رئیس شبکه‌هپاتیت از ورود جدیدترین داروهای مؤثر در درمان هپاتیت C به بازار دارویی دنیا خبر داد و ادعا کرد این داروها موجب تحول عظیمی در درمان این بیماری ‌شده‌اند در حالی که مواد مؤثر اولیه این دارو از ایتالیا و کانادا وارد کشور شده بود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

هیاهو بر سر دارو و واکسن هپاتیت برمی‌گشت به خرید پروژه هپاتیت کوبا. رائول کاسترو که مسئول واحد بیوتکنیک کوبا بود پروژه‌ ساخت واکسن هپاتیت را در دهه‌۹۰ میلادی به مبلغ ۲۲ میلیون دلار به ایران فروخت و تعدادی از داروسازان انستیتو پاستور نیز برای طی دوره به کوبا فرستاده شدند. ساخت این واکسن علیرغم تلاش‌های متعدد با شکست ‌مواجه شد.

در سال ۱۳۹۰ جمعی از دست اندرکاران صنعت داروهای بیوتکنولوژی کشور با انتشار نامه‌ای در سایت الف مدعی شدند:‌ «تا پنج سال قبل داروهای بیماران ام‌اس در جهان فقط در انحصار آمریکایی‌ها بود اما با لطف الهی و در سایه توجهات ویژه مقام معظم رهبری و سایر دولتمردان و نیز تلاش‌های شبانه روزی ۱۵ ساله جوانان، دانشمندان و متخصصین ایران عزیز اسلامی، سرانجام در سال ۱۳۸۵ داروی ایرانی ام‌اس وارد بازار شد و آمریکایی‌ها با انتشار این خبر بهت زده شدند. این درحالی بود که اعلام این خبر، قیمت سهام شرکت‌های آمریکایی را با شوک جدی کاهش قیمت روبرو کرد. تولید این داروی مهم و استراتژیک باعث شد که دغدغه بیماران کاهش یافته و کشور از نگرانی تأمین داروی بیماران ام‌اس در سالیان اخیر رها گردد.»

ایرج مصداقی، پژوهشگر و فعال حقوق بشر

امضاکنندگان نامه که در میان آن‌ها پاسدار تولائی، عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌الله و رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه بقیه‌الله، پاسدار عبدالحسین روح‌الامینی، عضو هیات علمی دانشکده داروسازی تهران، دکتر سیروس زینلی، عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران و رئیس شبکه پزشکی مولکولی کشور و نایت رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران و ... دیده می‌شد، بیش از هرچیز به دنبال منافع‌ خودشان بودند و نه سلامت مردم. پس از انتشار نامه تعدادی از امضا‌کنندگان، در گفتگو با مطبوعات به تکذیب امضا نامه پرداختند.

یکی از خوانندگان در اظهارنظری که در سایت الف انتشار یافت خطاب به هاله حامدی‌فرد یکی از امضاکنندگان نامه نوشت: «شاید یادتان نیاید برای ورود اولین نسل از داروها با کوبا مذاکره شد. یک سری واکسن از کوبا و روسیه وارد شد و نسبت حساسیت اعصاب محیطی حرکتی در آن‌ها بیش از استاندارد بود. ... وزارتخانه به طریقی زیر سبیلی رد می‌کرد! ... وقتی نمونه اولیه در انستیتو نمونه‌سازی شد حتی از نمونه کوبایی خلوص کمتری داشت ولی دوستان محترم برای همان در حال کسب مجوز نصب تأسیسات تولیدی بودند!«

این خواننده ادامه می‌دهد: »حتی یادم می‌آید که یکی از مناطق آزاد یا ویژه را نامزد کرده بودند که اگر [نمونه اولیه] موفق نشد، وارد و بسته‌بندی کنند تا نگویند که مثلاً شکست خورده‌!... بیشتر تولیدکنندگان فاقد امکانات روز تخلیص هستند که کاملاً در انحصار آلمان و آمریکا و تا حدودی ژاپن است. آرژانتین و برزیل و هند بهانه است. شما به عنوان داروساز مطلعید که خلوص و عدم وجود مواد باقیمانده چقدر در قیمت‌گذاری موثر و چه میزان بر سلامت مصرف کننده مؤثر است.»

کاربر دیگری نوشت: «بخشی از تکنولوژی گفته شده اصولاً در ایران کسب نشده بلکه از اروپای شرقی و حتی هند وارد شده است. دوستان متخصص می‌دانند کدام محصولات و کدام شرکت! در یک خلوص مشابه درباره یکی از آنتی‌بیوتیک‌ها قیمت پیشنهادی تولید‌کننده ایرانی بیش از ۶/۱ برابر قیمت محصول تولیدی در برزیل است. اسم نمی‌برم به دلیل اینکه حداقل سه تن از امضاکنندگان خودشان می‌دانند چه محصولی را می‌گویم. ... آیا بعد از وام‌های کم بهره-هرچند نسبتاً کم- و ارائه زمین قسطی و پذیرش بورس و دکتری و امتیازات دیگر و معافیت مالیاتی باید محصول تولید ایران از جنس کاملاً مشابه خارجی-نوعاً هندی-ارزان‌تر باشد یا گران‌تر؟... »

۲۱ تیرماه ۱۳۹۶دکتر درودی، متخصص پزشکی هسته‌ای در گفتگو با مطبوعات می‌گوید : «ایران جز سازمان تجارت جهانی نبوده و هیچوقت هیچ مولکول دارویی جدیدی را کشف نکرده؛ بلکه فقط می‌تواند آن را فرموله کند و عملاً پتنت و انحصار برای شرکت‌های ایرانی وجود ندارد».

ادعای شکستن انحصار شرکت‌های آمریکایی و تولید داروی ایرانی ام‌اس و شوک به سهام شرکت‌های دارویی آمریکایی برمی‌گشت به تولید "سینووکس" توسط شرکت سیناژن. داروی تولیدی این شرکت جایگزین آوونکس شد که در درمان بیماران مبتلا به ام‌اس نقش حیاتی دارد.

دولت احمدی‌نژاد جایزه "زیست فنآوری" سال ۸۵ را نیز به محققان این شرکت داد. مقامات شرکت و دولت احمدی‌نژاد مخالفت پزشکان با جایگزینی این دارو را به "عدم آشنایی پزشکان و بیماران با این دارو" جا می‌زدند و ادعا می‌کردند برخی مخالفت‌ها با تولید این دارو در کشور به دلیل "شكسته شدن انحصار داروی اونكس و منافع ناشی از بازار ۵۰ میلیون دلاری واردات این دارو به كشور" است.

بی‌اعتمادی به داروی‌های ایرانی

از سال ۹۰ آمپول دسفرال که در درمان بیماران تالاسمی نقشی حیاتی دارد در داروخانه‌ها نایاب شد و سپس مراحل تولید داروی جایگزین دسفوناک توسط شرکت دارویی روناک دارو طی شد.

وحید شیرانی از مؤسسان نخستین درمانگاه ویژه تالاسمی ۲۷ آذر ۱۳۹۱ در گفت‌وگو با همشهری گفت: «نمونه‌های ایرانی داروهای تالاسمی تفاوت چشمگیری با نمونه‌های خارجی دارند. مصرف این داروها با دوز مشخص و یکسان تأثیر مشابهی با نمونه خارجی ندارند، ضمن اینکه این داروها عوارض جسمی زیادی دارند. با وجود اینکه مواد اولیه داروهای تالاسمی از خارج وارد می‌شود، میزان و ترکیب آنها منجر به تولید دارویی با کیفیت مطلوب نمی‌شود.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

۲۴ آذر ۹۳ جمشید رستمی، رئیس انجمن تالاسمی چالوس روی فاجعه‌ای که داروهایی ایرانی جایگزین به وجود آورده بودند تأکید کرد و گفت:‌ «مصرف دسفوناک باعث اختلال در كبد، كلیه، قلب، قرنیه چشم، افزایش حساسیت بدن و سایر موارد می‌شود و بیمار مجبور است مدام آزمایش خون، اكو قلب و ریه و ویزیت چشم پزشكی بدهد.»

مجید آراسته، رئیس انجمن تالاسمی ایران ۲۸ دی ۹۲ در گفتگو با روزنامه اعتماد ضمن اشاره به عوارض خطرناک داروهای تولیدی داخلی گفت: «با تولید داروهای بی‌کیفیت و اجبار خرید دولت و وزارت بهداشت با نام "حمایت از تولیدکنندگان داخلی" این داروها را در اختیار بیماران قرار می‌دهند که دلزدگی بیماران از ادامه روند درمان را در پی دارد.»

در تابستان ۹۸ یک جراح ایرانی ضمن مقایسه دارو ایرانی امپرازول و مشابه خارجی آن که برای جلوگیری از زخم‌های معده تجویز می‌شود گفت در آزمایشگاه متوجه شده‌اند که ۱۴ کپسول داخلی به اندازه یک کپسول خارجی داروی امپرازول ندارد.

خبرگزاری برنا ۲۶ خرداد ۱۳۹۸ گزارش داد که داروهای تولیدی ایران به علت کیفیت پایین‌شان از عراق برگشت داده شدند اما به گونه‌ای جلوه‌ می‌دهند که گویا به علت تحریم‌های آمریکا فروش داروی ایرانی در کشورهای همسایه ممنوع شده است.

عابد فتاحی عضو کمیسیون بهداشت مجلس درمرداد ۱۳۹۲ در گفتگو با خانه ملت، ضمن مقایسه داروهای خارجی و ایرانی، گفت: «واقعیت آن است که داروهای ایرانی از خارجی ارزان‌تر هستند و علت آن نیز کیفیت پایین داروی ایرانی در مقایسه با داروی خارجی است. ... ما در حال حاضر قادر نیستیم از لحاظ تولید دارو و کیفیت و اثربخشی آن، با کشورهای پیشرفته رقابت همسانی داشته باشیم.»

او در فروردین ۹۳ در گفتگو با خبرآنلاین گفت: «متاسفانه مصرف داروهای بی‌‌کیفیت تولید داخل، موجب بی‌اعتمادی بیماران به محصولات ایرانی شده است و مصرف این محصولات علاوه بر بروز عوارض غیر قابل جبران برای بیمار، هیچ تأثیری در روند درمان ندارد.»

افت درآمد‌های نفتی و هزینه‌های کمرشکن دخالت در کشورهای منطقه و نیاز به افزایش بودجه‌ نهادهای نظامی،‌انتظامی و امنیتی از یک سو و وجود فساد سیستماتیک در نظام و درآمدهای نجومی شرکت‌های دارویی وابسته به باندهای قدرت از سوی دیگر، موجب کاهش شدید واردات داروهای حیاتی شده است. چنانکه نشان داده شد بیماران دردمند اولین قربانیان سیاستی هستند که خامنه‌ای آن را "اقتصاد مقاومتی" و مقامات دولتی آن را خودکفایی دارویی و شکستن انحصار شرکت‌های دارویی خارجی می‌نامند.